Zgodnie z założeniami dowództwa Armii Krajowej, Powstanie Warszawskie miało wyzwolić stolicę spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do Armii Czerwonej. AK i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w roli gospodarza, aby podkreślić, że są jedyną legalną władzą niepodległej Rzeczypospolitej.
Decyzja o rozpoczęciu powstania we wtorek 1 sierpnia 1944 zapadła dzień wcześniej. Komenda Główna Armii Krajowej podjęła decyzję po otrzymaniu informacji, że czołgi sowieckie są już na obrzeżach Pragi.
Mobilizacja powstańców nie była łatwa z powodu braku broni, ale także problemów z łącznością (część powstańców nie dotarła na wyznaczone miejsca zbiórek). Walki miały rozpocząć się w całym mieście w Godzinę "W" o 17, ale w niektórych dzielnicach zaczęły się wcześniej – na Żoliborzu już około godziny 14, w Śródmieściu Północ i na Woli – przed godzin 16.
Do walk stanęło około 30 tysięcy żołnierzy Okręgu Warszawskiego AK, z czego tylko około 10 proc. walczących ma broń. Przeciwko powstańcom jest około 20 tys. Niemców, wyposażonych w broń, pancerne jednostki frontowe, artylerię i lotnictwo. Polacy walczą w kilku miejscach w Warszawie, są rozdzieleni przez siły niemieckie. Wspiera ich ludność cywilna, która udziela walczącym schronienia i pożywienia.
Z ważniejszych obiektów Powstańcy zdobywają tylko magazyny żywności i mundurów przy Stawkach, koszary w budynku szkoły św. Kingi przy ul. Okopowej, Wojskowy Instytut Geograficzny w Al. Jerozolimskich, gmach Miejskich Zakładów Komunikacyjnych na rogu Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej, najwyższy budynek w mieście – Prudential przy Placu Napoleona oraz budynek Dyrekcji Kolei u zbiegu Targowej i Wileńskiej na Pradze. Sztab Okręgu Warszawskiego AK z płk. „Monterem” zostaje ulokowany w zdobytym przez Powstańców hotelu „Victoria” przy ul. Jasnej.
Według dowódcy niemieckiego garnizonu Warszawy, gen. por. lotn. Reinera Stahela, straty w ludziach 1 sierpnia wynoszą 500 żołnierzy po stronie niemieckiej i 2 tys. żołnierzy po stronie polskiej. Ws ród rannych jest m.in. zostaje m.in. sanitariuszka Krystyna Krahelska. Krahelska zostaje ranna około godziny 18-tej, w okolicy Pola Mokotowskiego podczas odwrotu po nieudanym ataku na Dom Prasy przy ul. Marszałkowskiej 3/5. Sanitariuszka zmarła następnego dnia.
Czytaj też:
Prof. Żaryn: Polskość jest niezwyczajna i czasem wymaga ofiary